Pangajaran Basa Sunda

KÉNGING NYUSUN

WARLAN SUMARNA, S.Pd

(KI YAKUB)

  

  

PANGANTEUR

Dugi ka danget ieu, buku-buku pangdeudeul pangajaran basa Sunda téh kacida kurang kénéh. Atuh teu matak héran upami kakuping sora-sora humandeuar ti paraguru basa Sunda, jalaran heureut pakeun kirang bahan. Tangtos baé ieu hiji rereged anu kedah tiasa diungkulan enggoning ngaronjatkeun ajén pangajaran basa Sunda.

Dumasar kana hal éta pisan, sim kuring nyusun ieu Undak Usuk Basa, manawi tiasa dianggo sumber pangrojong pangajaran basa Sunda cepengeun guru sareng murid, boh di SD/MI, SMP/MTs atanapi di SMA/SMK/MA. Bahan-bahan dina ieu buku ngahaja kénging milih supados luyu sareng materi nu aya dina GNPP nada Sunda.

Dina mahabuna kamajuan élmu pangaweruh kiwari, umumna nu diudag téh pasualan atanapi pangweruh nu anyar. Ku kituna, sabéngbatan mah buku ieu téh sapertos teu aya pupurieunana da sasat hiji pabétékan nu eusina kecap-kecap heubeul. Moal boa seueur diantawisna anu tos dipikawanoh deui ku balaréa. Tah, bilih teras lapur kateureuy waktu, urang pulungan deuinu tos nyarahcal maruragan-laleunghitan téh. Éta cenah tos teu luyu sareng panéka jaman, keun baé, da ieu mah niatna ogé kapan ngampihan, bilih baé jaga anak incu katambias, lali ka purwadaksina.

Tangtos baé ieu buku téh seueur kénéh kakiranganana. Ku kituna, panyawad sareng pamair ti sadayana kalintang diantos-antos.

Pamungkas, nu nyusun ngahaturkeun nuhun ka kersana Bapa pupuhu, anu parantos kersa ngadorong ka sim kuring kanggo nyususn ieu buku anu amsih kénéh seueur kakirangan.

Nyanggakeun

                                                                             Purwadadi, 15 Novémber 2009

Nu nyusun

UNDAK USUK BASA

RAGAM BASA : BASA LOMA JEUNG BASA LEMES

Basa Loma (Kasar)	Basa Lemes (Keur sorangan)	Basa Lemes (Keur ka batur)
1	2	3
abus, asup acan, tacan, encan adi adu ais ajang, keur, pikeun ajar aji, ngaji akang aki aku, ngaku ali alo alus ambeh, supaya, sangkan ambek ambeu, ngambeu amit, amitan anak anggel anggeus, enggeus angir ajang, nganjang angkir, diangkir antara anteur, nganteur anti, dago arang, langka arek arep, ngarep-ngarep ari asa, rarasaan asal aso, ngaso astana atawa ati-ati, kadé atoh, bungah awak awéwé babari, gampang babatang baca badami badarat badéga baé, keun baé bagéa bageur baheula baju bakti balik, mulang balur bangga bangun bantu, babantu bapa baraya, dulur bareng, reujeung baréto batuk batur bawa bawarasa béak béda begang, kuru béja, bébéja bendo bener bengék, mengi béré, méré berekah - beuheung beuki beulah beuli, meuli beunang beurang beurat beuteung bibi bikeun, mikeun - bilang, milang bingung bireungeuh, mireungeuh birit, bujur bisa bisi bisul bitis biwir boa boga bolonan,kotoran,palangan buang, ngising budak bujal buka (puasa) bukti bulan bungah, gumbira burit buru butuh cabak, nyabak cangkir cageur calana candung caneut, nyaneut cangkéng capé caram, carék, nyarék carécét carék, nyarékan carita, omong, nyarita,            ngomong cécéwok cenah cekel, nyekel celuk, gero, nyeluk,            ngageroan ceuli ceurik cici, nyician cicing ciduh cik, cing cikal ciling, pacilingan cirri cium, nyium cokot, nyokot cukup, mahi cukur cumpon, nyumponan cunduk, datang daék dagang dahar dangdan dapur déngé, ngadéngé deukeut deungeun-deungeun didik, ngadidik - diri diuk dubur duga, kaduga duit duméh, lantaran éléh éling, inget émboh, tambah éstu, ngéstukeun éndong, ngéndong éra embung emét, saemét, saeutik endeng, saendeng-endeng enggon eukeur, keur eusi, ngeusian euweuh gancang gandék gandéng ganti gardéng, rérégan gawé gégél gelung genah, ngeunah gering geulang geura, pék, hég geuwat gigir, gigireun gilir, bagilir gimir gado goda. Gogoda, cocoba goreng, joré gugu, ngagugu guling, guguling gura-giru gusar, digusar haben hadir, ngahadiran hal, perkara halis hampura, maap hareup harega, harga harti haté hawatir, watir hayang hayu hélok hésé, susah, pelik heuay heubeul, lawas heug, seug hili, tukeur hina hirup hitut hudang huntu hutang iber, béja, warta idin igel iket ilik, ngilikan ilu, ngilu imah impi, ngimpi imut incu indit, miang indung inggis, risi injeum, nginjeum inum irung isuk, isukan iteuk itung iwal jaba jaga jalma, jelema jauh jawab jero jeung jiga jima jinah jual jugjug juru, ngajuru kabar, béja, warta kabeh, kabehanana kabur kacida, nataku, naker kadang wargi kajeun, keun baé kakara, kark kalan-kalan, sakapeung kalenger, kapaéhan karémbong kari, tinggal kasakit katara, kaciri kapalang, kagok katuhu kawantu kawas, saperti kawin kédé kéjo kélék késang kedeng, ngedeng keris keur, pikeun kiih kira, sangka kocap, kacaritakeun kolot komo kongkorong kop, pék kuat kubur kudu kuku kuluwut, nguluwut kumbah kumis kumpul kungsi kurang kurenan kuring, sim kuring kutu labuh lahun, ngalahun lain laju lalaki laku, payu, laris lalajo lamun, upama lanceuk lantaran, sabab, marga lapar larung, liwat, kalarung laun-laun lého léngoh létah létak, dilétak lebah, palebah leumpang leungeun leungit leutik leuwih lila magahan, mapagahan mahal maksud malarat, miskin malem malik mamayu mandi manéh mangka, sing, muga mangkuk, teu mangkuk maot marhum mayit méméh, saméméhna mending, leuwih hadé meujeuhna meureun mimiti, mimitina minangka minatu mitoha montok mungguh mupakat murah muriang najan, parandéné naséhat, papatah nungkulan ngan ngaran ngeunah ngora nini nohonan nyaho nyana nyaring nyolowédor obat, ubar ogan, ondang omé, ngoméan paham paju, maju paké, maké palangsiang, bisa jadi palar, dipalar palebah paliré, maliré paman pamajikan pancuran, kamar mandi pandé, mandéan pandeuri pangna, nu matak panggih, nimu pangkat, kadudukan pangku, mangku panitih panon pantar, sapantar paparah, dipaparah parak, marak paribasa pariksa parna paro, saparo parok, teu parok pasti, tangtu paruh, matuh paying pédah, sapédah pénta, ménta pecak, mecak, nyoba pegat, kapegat pencét, mencétan percaya perelu, perlu permisi peuting pianakan pihape, mihapé pikir pilihgenti pilih, kapilih pindah pingping pipi pirang-pirang poé poho popotongan pribadi prihatin puasa puguh, tangtu purun rarabi raksa, pangraksa ramo rampés ranyed, ngaranyéd rasa, rumasa réa, loba récéh resep, karesep reujeung reuneuh reureuh rieut ririkipan ripuh robah roko, ududeun rua, sarua rujuk, rempug rumasa rupa, warna rurusuhan saba, nyaba sabot sabuk, beubeur sadia, sayaga sasadu sagala sakeudeung sakit, kasakit sakur salah salahsaurang salaki salamet salat, solat salésma salempang, hariwang salin, disalin samak sampak, nyampak samping sanding, kasanding sanggeus sanggup saniskara saperti sare sarerea sarta, jeungna deui sarua sasarap sawah séjén séléh, nyéléhkeun - séléwér, nyéléwér sémah sésa kari sebut sedih semet, serek senang serah, nyerahkeun seubeuh seupah, nyeupah seuri siar, nyiar sibanyo simbut sirah sirit sisig sisir sora, sora sono sorangan soré sugan suku sukur, nyukuran sumawona sunat, nyunatan sungut supaya surat surup, kasurupan susu suweng suwung tabéat tadina tai taksir, naksir, ngira taktak talatah tambah tampa tampolong tanda, ciri tangén, katangén tatangga tanggung jawab tangtung, nangtung tanwandé, tangtu tanya tapi terang taranjang, ditaranjang tarima tawar, nawar toyahna téang, neangan témpo tepi téré téréh tedun, nudunan teleg, teureuy tembang, nembang tepung terus teundeun tincak titah, nitah, jurung toa, ua tonggong topi, dudukuy tulis tulung, pitulung tulus tuluy tumpak tunduh tunggu turun turut, nurut tutu, nutu ucap ulah ulin umur urus, nguruskeun urut utah utama waktu wani waras waréh, sawaréh wawuh wedak wedal wulu, wudu yakin	lebet teu acan adi adu ais kanggo ajar ngaji akang pun aki aku, ngaku ali pun alo saé supados ambek ngambeu permios pun anak bantal réngsé kuramas ngadeuheus diondang, disaur antara jajap, ngajajapkeun antos awis-awis bade, seja ngajeng-ngajeng dupi raraosan kawit ngaso pasaréan atanapi ati-ati bingah awak awéwé gampil mayit aos badanten badarat réncang sawios, teu sawios bagéa bageur kapungkur baju baktos wangsul balur sesah bangun babantu pun bapa rékan, wargi sareng kapungkur batuk réncang bantun ku émutan, bawiraos séép bénten begang wawartos, popoyan bendo leres asma maparin, masihan pangésto, pangéstu,  aya hibar beuheung beuki, seneng palih mésér kénging siang abot padaharan pun bibi maparinkeun - ngétang bingung mireungeuh, ningal birit, bujur tiasa bilih bisul bitis lambey tiasa jadi gaduh udur sasih, kareseban miceun budak poseur buka buktos sasih bingah sonten bujeng perlu nyabak cangkir pangésto calana candung nyaneut cangkéng capé nyarék saputangan nyarékan nyauran - obéh, ombéh cenah nyekel nyauran - ceuli ceurik nyician matuh ciduh cobi cikal kakus tanda nyium ngabantun cekap cukur nyumponan dongkap purun dagang neda dangdan dapur nguping, mireng caket nu sanés, sanés wargi ngatik - diri diuk dubur kaduga artos jajaran éléh émut tambih ngéstokeun ngéndong isin alim, narah (awewe) saeutik salamina pamondokan nuju ngalebetan teu aya énggal réncang gandéng ganti gardéng gawé gégél gelung raos udur geulang geura, mangga énggal gigireun bagilir gimir angkeut cocoba goring nurut guguling gura-giru digusar haben nungkulan perkawis halis hapunten payun harga hartos haté watir hoyong mangga héran sesah heuay heubeul mangga liron laip hirup hitut hudang huntu hutang wartos widi igel totopong ningalan ngiring rorompok impén, ngimpén imut pun incu mios pin biang inggis, risi nambut leueut irung énjing iteu itung kajaba jaba jaga jalmi tebih walon lebet sareng jiga sapatemon jinah ical bujeng ngalahirkun wartos sadayana minggat kalintang kadang wargi sawios nembé sawaktos-waktos kapiuhan kekemben kantun kanyeri katawis kapambeng katuhu kawartos sapertos nikah, jatukrami kénca sangu kélék karinget ngedeng keris kanggo kahampangan kinten kacarioskeun kolot sumawona kangkalung mangga kiat kaluat kedah kuku nguyung kumbah kumis kempel kantos kirang rimbitan abdi, sim abdi kutu labuh ngalagun sanés laju lalaki pajeng nongton upami pun lanceuk jalaran lapar kalangkung lami-lami lého léngoh létah dilétak leresan leumpang leungeun leungit alit langkung lami mapagahan awis maksad jalmi teu gaduh wengi malik mamayu mandi hidep mugi teu kantos maot jenatna mayit sateuacana langkung saé meujeuhna panginten kawitna étang-étang minantu mertua montok menggah rempug mirah muriang sanaos naséhat, papatah nungkulan mung wasta, nami ngeunah ngora pun nini nyaosan, nyumponan terang nginten nyaring nyolowédor obat, ubar ondang ngalereskeun ngartos majeng nganggo tiasa jadi dipambrih leresan maliré pun paman pun bojo jamban mandéan ti pengker nu mawi mendak kadudukan mangku panitih panon sapantar dikinten-kinten marak paripaos parios répot sapalih teu sami tangtos matuh payung kumargi, jalaran neda, nyuhunkeun nyobi kapegat meuseulan percanten perlu permios wengi pianakan wiat pikir pilihgentos kapilih pindah pingping pipi pinten-pinten dinten hilap patilasan pribados prihatin puasa tangtos purun rarabi pangraksa ramo mangga ngaranyéd rumaos seueur récéh karesep bareng kakandungan reureuh rieut ririkipan ripuh robah roko sarupi, sami rempug rumaos rupi énggal-énggalan nyanyabaan keur, waktu beubeur sayagi tamada sagala sakedap kasakit sakur lepat salahsawios pun lanceuk salamet sambéang salésma salempang disalin amparan nyampak sinjang kasanding saparantos sanggem saniskanten sapertos modok sadayana sareng sami neda énjing-énjing sawah séjén masrahkeun - midua haté tamu kantun sebat sedih wangkid senang mirak sesek nyeupah seuri milari sibanyo simbut sirah larangan sisig pameres sora sono sorangan sonten numawi suku nganuhunkeun sumawonten ngaberesihan cangkem supados serat kasarumahan susu suweng suwung adat kawitna kokotor nginten-nginten taktak wiat saur tambih tampi tempat ludah tawis kanyahoan tatangga tanggel waler nangtung tangtos taros nanging terang ditaranjang tampi nawis rupina milari sarantos dugi téré énggal nyaosan teleg nembang tepang teras simpen tincak ngajurungan pun ua tonggong topi, dudukuy tulis pitulung cios teras tumpak tunduh antos turun nurut nutu ucap teu kénging ulin umur ngalereskeun tilas utah utami waktos wantun cageur sapalih wanoh pupur wedal wulu, wudu yaktos	lebet teu acan rai, rayi aben emban haturan wulang, wuruk ngaos engkang éyang angken, ngangken cingcin, lélépén kapiputra saé supados bendu, wéra ngambung permios putra, tuang putra bantal, kajang mastaka parantos kuramas natamu diulem, disaur antawis nyarengan antos awis-awis bade, seja ngajeng-ngajeng dupi raraosan kawit leleson pajaratan atanapi atos-atos bingah salira istri gampil layon aos badanten nyacat réncang sawios, teu sawios haturan saé manah kapungkur raksukan/anggoan baktos mulih lulur sesah sapertos ngiring ngadmel rama, tuang rama warga sareng kapungkur gohgoy réncang candak ku émutan, bawiraos séép bénten langsip, langsit wawartos, pupulih udeng leres ampeg ngahaturanan, ngaleler damang, wilujeng - tenggek sedep palih ngagaleuh kénging siang abot patuangan, lambut tuang ibu ngahaturkeun, nyanggakeun étang éwed ningali imbit iasa bilih gambuh wentis lambey tiasa jadi kagungan kareseban kabeuratan murangkalih udel bobor buktos sasih bingah sonten bujeng peryogi nyepeng tangkepan damang lancingan wayuh nyaneut angkéng palay ngawagel salempay nyeuseul nyarios - obéh, ombéh saurna nyepeng ngagentraan - cepil nangis mairan calik, linggih ludah cobi putra munggaran jamban tawis ngambung nyandak cekap paras nyaosan sumping, rawuh kersa icalan tuang dangdos pawon ngadangu caket nu sanés, sanés wargi miwuruk, mitutur, miwejang salira calik, linggih palawangan kiat artos kumargi kawon émut tambih ngéstokeun kulem lingsem teu kersa saeutik sapapaosna pangkuleman nuju ngalebetan teu aya énggal réncang baribin gentos lalangsé damel landep sanggul raos teu damang pinggel mangga énggal gedengeun bagentos rentag manah angkeut cocobi awon tumut pependek énggal-énggalan dipeper teras-terasan ngaluuhan perkawis kening hapunten, haksami payun pangaos hartos manah hawatos palay mangga hemeng sesah angob lami mangga gentos laip jumeneng kabobosan gugah waos sambetan wartos widi ibing udeng ningalan ngiring bumi impén, ngimpén mésem tuang putu angkat, jengkar tuang ibu rémpan nambut leueut pangambung énjing teteken étang kajabi jabi jagi jalmi tebih waler lebet sareng sapertos, sakarupi saresmi ngalambangsari ical bujeng babar wartos sadayana lolos teu kinten wargi-wargi sadayana sawios nembé sawaktos-waktos kapidara kekemben kantun kasawat katawis kapambeng tengen kawantos sapertos réndéngan kiwa sangu ingkab karinget ébog duhung haturan kahampangan kinten kacarioskeun sepuh sumawonten kalangkung mangga kiat kaluat kedah tanggay ngangluh wasuh rumbah kempel kantos kirang rimbitan abdi, sim abdi puntang geubis mangkon sanés lajeng pameget pajeng nongton upami tuang raka margi palay tuang kalangkung lami-lami umbel teu nyandak nanaon ilat diilat leresan angkat panangan ical alit langkung lami ngawurukan, miwejang awis maksad teu kagungan nanaon wengi mayun mamajeng siram, ngebak anjeun mugi teu kantos pupus, tilar dunya suargi layon sateuacana langkung saé cekap panginten awitna étang-étang mantu mertua ageung menggah rempug mirah nyenyepan sanaos piwuruk, piwejang ngaluuhan mung jenengan, kakasih raos anom tuang éyang nyaosan uninga nginten teu acan kulem midua manah landong ulem ngalereskeun ngartos majeng nganggo tiasa jadi dipambrih leresan merhatoskeun tuang rama tuang rayi, geureuha jamban mapadami, nyamian ti pengker nu mawi mendak kalungguhan mangkon sangketan soca sayuswa dikinten-kinten munday paripaos parios wales sapalih teu sami tangtos linggih pajeng réhing mundut nyobi kaandeg meuseulan percanten peryogi permios wengi wewetengan ngaweweratan manah pilihgentos kaselir ngalih paha damis pinten-pinten dinten lali patilasan ku anjeun prihatos saum tangtos, kantenan kersa garwaan panangtayungan réma mangga ngalambangsari rumaos seueur artos alit kalangenan, kaseneng sareng bobot, ngandeg ngaso puyeng rerencepan répot robih sesepeun sarupi, sami rempag rumaos rupi énggal-énggalan angkat-angkatan waktos beulitan sayagi tumada saniskanten sakedap kasawat sugri lepat salahsawios carogé, tuang raka wilujeng netepan pileg réjag manah gentos amparan nyondong, kasondong sinjang kasumpingan saparantos sanggem saniskanten sapertos kulem sadayana sareng sami tuang énjing-énjing sérang sanés nyanggakeun, ngahaturkeun midua manah tamu kantun sebat sungkawa wangkid raos manah ngésér wareg ngalemar gumujeng, kahaturan milari wawasuh kampuh mastaka larangan susur pameres soanten honeng nyalira sonten manawi sampéan nganuhunkeun sumawonten nyepitan baham supados tétésan kacalikan pinareup kurabu, giwang seweng panganggo kawitna kokotor nginten-nginten taraju wiat saur wuwuh tampi pangludahan tawis kauninga tatangga tanggel waler ngadeg tangtos pariksa nanging taar diwuwuda tampi mundut rupina ngilari sarantos dugi kawalon énggal nyaosan telen mamaos tepang teras simpen dampal miwarangan tuang rama pungkur tudung, langgukan serat pitandang cios lajeng tunggang palay antos lungsur tumut meuseul kedal lisan teu kénging ameng yuswa ngalereskeun tilas luga utami waktos wanton damang sapalih kenal pupur weton abdas yaktos

REDAKTUR : Kiwarta

Sudah saatnya bangkit dari keterpurukan...

Subscribe to receive free email updates: